بدانکه معنی مزاج در لغت آمیختن است و در اصطلاح حکما عبارت است از حالتی که از مرکبات بحث در توان یافت میانه گرمی آتش و سردی آب و تری هوا و خشکی زمین.
و این حاصل می شود بعد از آمیزش عناصر به یکدیگر و شکسته شدن احوال ایشان به سبب ضدیت صورت های ایشان با یکدیگر مثل ضدیت صورت آب با صورت آتش زیرا که صورت آب اقتضای سردی می کند و صورت آتش اقتضای گرمی و همچنین صورت خاک اقتضای خشکی می کند و صورت هوا اقتضای تری
پس البته هر گاه به یکدیگر رسند، یکدیگر را بشکنند پس اگر یکی غالب آید، باقی تابع او شوند و در او فانی شوند، به این معنی که به او منقلب شوند، نه آنکه معدوم گردند. اما اگر همه از هم عاجز نیایند بلکه با هم برآیند لاجرم حالتی میانه پیدا شود درهمه،نه آنکه احوال سابق باشد اگرچه از آن باشد و آن حالت را مزاج گویند به آن اعتبار که از مزاج که آمیختن است پیدا شده.
به بیان ساده تر مزاج آن کیفیت غالب است که بعد از در هم آمیختن عناصر اربعه بر جسم مرکب عارض می شود.
و چون محقق است که هر صاحب مزاجی خاصه نبات و حیوان دایم در تحلیل و تغییرند و محتاجند به بدل آنچه که به تحلیل می‌رود پس اگر اسباب چنان واقع شود که بدل مناسب جایگزین باشد اصل مزاج صحیح و به سلامت باشد و اگر بدل مناسب نباشد سبب مرض و انحراف مزاج شود.
و اما اسباب بدل که سبب صحت و مرض اند همانا ضروریات سته هستند که در پیش رو از آن سخن می رانیم.والله اعلم!
گردآوری: یکی از حامیان احیای سلامت
